Pamięć wyryta w kamieniu.
Podczas prac na cmentarzu po wykoszeniu trawy oraz różnego typu roślinności naszym oczom ukazały się niewidoczne dotąd (jak to nazywam nośniki pamięci) macewy (nagrobki). Przyroda skrywała wiele imion i nazwisk, które teraz dzięki Jolancie Kruszniewskiej będziemy odczytywać. Znaleźliśmy też macewy podobnie jak w innych miejscach projektowych, które poddaliśmy konserwacji i wkrótce znajdą się w miejscu w którym zawsze powinny być czyli na cmentarzu. Z każdym z miejsc gdzie działamy pierwsze prace przypominają prace detektywa. W wielu miejscach staramy się odszukać pierwotne wejście, odszukać dom przedpogrzebowy, odszukać ślady przeszłości. Przecież cmentarze, na których działamy od ponad 80 lat nie były używane. W Podwilku gmina Jabłonka w 2019 roku pięknie zadbała o wycięcie drzew i oznaczenie terenu cmentarza. Miejsce to było kompletnie zarośnięte. Obecnie jest inaczej a będzie jeszcze lepiej. Podczas takich właśnie rekonesansów i prób odtworzenia jak funkcjonował cmentarz odkryliśmy miejsce, w którym był dom przedpogrzebowy.
Zgodnie z wytycznymi komisji rabinicznej w tym miejscu powstanie lapidarium. Różne fragmenty macew leżące w różnych częściach cmentarza tutaj zostaną zebrane. Jest to zgodne z prawem wyznaniowym bowiem leżąca macewa nie może być postawiona jeśli nie ma pewności co do miejsca pochówku. W przypadku cmentarzy, na których działamy odtworzenie miejsc spoczynku jest kompletnie niemożliwe. Dlatego znalezione macewy oraz te znajdujące się w różnych miejscach cmentarza zbieramy do specjalnego lapidarium gdzie często po odnowieniu ponownie będą wyeksponowane. Dlaczego tak jest? Dla wielu chrześcijan jest to podstawowe pytanie bo przecież na cmentarzach, które znamy wszystko jest w jak najlepszym porządku. Jest tak dlatego, że wiele macew zostało skradzionych, zniszczonych. Dewastacja także nie omineła Podwilka choć z mniejszych miejscowości jest to pierwszy cmentarz, na którym tak dużo macew przetrwało. Co nas bardzo cieszy. Macewy oprócz wynoszenia, dewastacji poddawane także były procesowi zużycia materiału. W odróżnieniu od cmentarzy chrześcijańskich, komunalnych, po Zagładzie zwyczajnie nie miał kto dbać o groby swoich bliskich bo większość mieszkańców żydowskich niestety została zamordowana. Zwyczajnie pustka, którą doświadczamy odwiedzając cmentarze żydowskie uświadamia o skali tragedii skali zapomnienia.
