O projekcie
„Ludzie, nie liczby”
Potrzeba upamiętnienia żydowskiej społeczności Krościenka nad Dunajcem stała się inspiracją dla stworzenia szerszego projektu pod nazwą „Ludzie, nie liczby”, którego koncepcję wypracowaliśmy z udziałem Joanny Kurczap i Elżbiety Magenheim. Przygotowanie projektu było możliwe dzięki odkryciu przez doktor Karolinę Panz sporządzonych przez Judenraty list mieszkańców z terenów Podhala z 1942 roku.
Publikacja personaliów umożliwiła upamiętnienie wszystkich 256 mieszkańców i mieszkanek na pomniku zaprojektowanym przez Grzegorza i Joannę Kurczap. Nie ukrywamy, że projekt z Krościenka jest dla nas kluczowy dla kolejnych realizacji – to dzięki niemu zdobyliśmy doświadczenie i wiedzę, która pomaga nam skutecznie działać w kolejnych miejscowościach.
Cele projektu „Ludzie, nie liczby”:
Zbudowanie pomnika upamiętniającego lokalną społeczność żydowską zamordowaną podczas Zagłady, na którym zostaną wypisane imiona i nazwiska wszystkich ofiar.
Badania
Do realizacji wyżej wymienionego celu niezbędne są kwerendy w archiwach, konsultacje z ekspertami. Nasze działania bardzo często dotyczą terenów cmentarzy, dlatego wszelkie prace wykonywane są zgodnie z prawem wyznaniowym „Halacha” nad czym czuwa Komisja Rabiniczna ds. Cmentarzy z którą współpracujemy. Najważniejszy jest dla nas szacunek dla spoczywających, więc przyjmujemy formy upamiętnień zalecone przez ekspertów komisji.
Aktywizacja lokalnej ludności
W pierwszej kolejności docieramy do lokalnych „strażników pamięci”. W wielu miejscowościach są osoby, które od lat działają na rzecz pamięci. Najczęściej podejmowały już próby upamiętnienia swoich żydowskich sąsiadów. To z ich udziałem tworzymy projekt, korzystając z ich wiedzy o lokalnej historii, co niewątpliwie przyspiesza realizację działań.
Poszukiwania
Staramy się odszukiwać miejsca tragicznych wydarzeń. Pozyskujemy informacje archiwalne, relacje świadków próbując odnaleźć ślady masowych grobów w terenie, które dotychczas pozostawały anonimowe. Zabezpieczamy masowy grób w sposób godny i zgodny z prawem religijnym, odpowiednio upamiętniając to miejsce. Łączymy działania w terenie z badaniami ekspertów (np. w przypadku cmentarzy staramy się wspólnie z Fundacją Rodziny Nissenbaumów zadbać o odpowiednie ogrodzenie cmentarzy). Z Fundacją Zapomniane współpracujemy by godnie upamiętnić masowe groby. Nad całością prac czuwają przedstawiciele komisji rabinicznej.
Edukacja
Chcemy, aby pamięć o zamordowanych nie była jedynie liczbą, bądź ogólnym sformułowaniem „Żydzi”. Popularyzujemy wiedzę na temat lokalnych mieszkańców, publikujemy ich życiorysy w mediach społecznościowych, docieramy do mediów, organizujemy spotkania w szkołach. Chcemy, by o zamordowanych pamiętały kolejne pokolenia.
Ważnym elementem naszego projektu po odsłonięciu pomnika jest montaż tablic edukacyjnych. Staramy się je rozmieszczać według następującego schematu:
Tablica Życia: ukazująca życie społeczności przed okupacją
Tablica Zagłady: opisuje dzień wysiedlenia i tragiczny koniec społeczności łącznie np: z wypisaniem odpowiedzialnych za eksterminację na danym terenie dowódców SS Gestapo
Tablica Grozy: w miejscach naszych działań upamiętniamy anonimowe mogiły zbiorowe, staramy się dokładnie opisać okoliczności mordu i ustalić nazwiska ofiar
Tablica Wiedzy: główna tablica informująca o historii miejsca np. cmentarza, na terenie którego znajduje się pomnik a także o projekcie, podjętych działaniach, miejscowych strażnikach pamięci, którzy doprowadzili do upamiętnienia zamordowanych, patronatach oraz sponsorach
Tablica Nadziei: informuje o patronacie danej szkoły/szkół nad miejscem pamięci, co jest istotne nie tylko ze względu na lokalną świadomość o przeszłości miejsca, ale przede wszystkim ze względu na jej przyszłość. Z Tablicą Nadziei wiąże się coroczny wyjazd młodzieży do Obozu Zagłady Miejsca Pamięci w Bełżcu.
Uroczystość
Mamy świadomość doniosłości naszego upamiętnienia, które jest symbolicznym pierwszym pochówkiem ofiar. Założeniem nazistów była Zagłada Żydów i pamięci o nich. Dlatego szczególnie zależy nam na upamiętnieniach w miejscu życia lokalnej społeczności w ich rodzinnych stronach. Jesteśmy uważni, chcemy by uroczystość, która ma często wymiar symboliczny przebiegała z szacunkiem i godnością. To bardzo często pierwszy raz, kiedy wspólnie możemy pomodlić się za ofiary w obecności potomków, Rabina, przedstawicieli lokalnych wyznań. Chcemy, by podczas każdego upamiętnienia odczytywane były wszystkie imiona i nazwiska ofiar.
Budowanie świadomości
Na czas prowadzenia projektu staramy się zainteresować lokalną społeczność poprzez umieszczenie w przestrzeni flag, plakatów, ulotek, instalacji świetlnej bądź stworzenie muralu. Pozostajemy otwarci na sugestie, pomysły i inspiracje, bo one najpełniej dowodzą, że projekt tworzony jest przez ludzi wielkiego serca. Dzięki Państwa zaangażowaniu, wpłatom, pomocy, upamiętnianie jest możliwe! Z całego serca dziękuję za Państwa hojność i zaufanie.
Prezes Fundacji Centrum
Dariusz Popiela
Film „Ludzie, nie Liczby”
Film „Ludzie, nie liczby” ukazuje filozofię oraz drogę naszego projektu. Od wejścia na zarośnięty cmentarz, przez pracę nad upamiętnieniem, odsłonięcie pomnika, aż do spotkania z młodzieżą z Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego już kilka miesięcy później w Krościenku na cmentarzu, gdzie oficjalnie przekazany został patronat nad miejscem pamięci.
Realizacja Agnieszka Pitoń, Maciej Bałamut, dla Gazety Wyborczej, Kraków.
